Przejdź do zawartości

Rozstaw szyn

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rozstaw szyn
Splot – Tor – Tor tramwajowy
Kolej szerokotorowa
  Breitspurbahn 3000 mm (118,1 in)
  Rozstaw brunelowski 2140 mm (84,3 in)
  Rozstaw indyjski 1676 mm (66,0 in)
  Rozstaw iberyjski 1668 mm (65,7 in)
  Rozstaw irlandzki 1600 mm (63,0 in)
  Rozstaw rosyjski 1520 mm (59,8 in)
Kolej normalnotorowa
  Rozstaw standardowy
(tzw. stephensonowski) 		1435 mm (56,5 in)
Kolej wąskotorowa
  Rozstaw szkocki 1372 mm (54,0 in)
  Rozstaw przylądkowy 1067 mm (42,0 in)
  Rozstaw metrowy 1000 mm (39,4 in)
  Rozstaw trójstopowy 914 mm (36,0 in)
  Rozstaw 785 mm 785 mm (30,9 in)
  Rozstaw bośniacki 760 mm (29,9 in)
  Rozstaw 750 mm 750 mm (29,5 in)
  Rozstaw 600 mm 600 mm (23,6 in)
Inne
  Rozstaw piętnastocalowy 381 mm (15,0 in)

Rozstaw szyn (inaczej szerokość toru[1]) – najmniejsza odległość między liniami prostopadłymi do powierzchni tocznej, przecinającymi każdy profil główki szyny w zakresie od 0 do 14 mm poniżej powierzchni tocznej[2].

W Polsce szerokość ta, mierzona 14 mm poniżej górnej powierzchni szyn, wynosi na liniach normalnotorowych 1435 mm. Czym innym jest odległość między osiami główek szyn (wynosi 1500 mm).

Oprócz rozstawu normalnego, 1435 mm, istnieje kilka podstawowych rozstawów stosowanych w różnych państwach na liniach kolei sieci krajowych: 1000 mm, 1067 mm, 1520 mm, 1600 mm, 1668 mm, 1676 mm.

Niejednokrotnie konieczność prowadzenia pociągów różnych rozstawów tą samą trasą spowodowała budowę torów trój- lub czteroszynowych (w splocie). Splot trójszynowy stosować można tam, gdzie różnica rozstawu jest na tyle duża, by dało się umieścić dwie szyny obok siebie.

Istnieje pewna tolerancja, z którą pociągi jednego rozstawu mogą korzystać z toru innego rozstawu. Na przykład tor o prześwicie 1520 mm jest praktycznie kompatybilny z torem 1524 mm (ruch między Rosją i Finlandią odbywa się bez zmiany rozstawu kół – 1524 mm tory fiński i dawny rosyjski, tzw. carski). Różnica mogła być jeszcze większa: w USA pociągi rozstawu 1435 mm mogły używać torów o prześwicie 1448 mm. Przy odpowiednio szerokich obręczach kół mogły też używać toru 1473 mm.

Przegląd najpopularniejszych rozstawów szyn

[edytuj | edytuj kod]

Pogrubiono rozstawy nadal eksploatowane.

Waldenburgerbahn; tor 750 mm

Rozstawy wąskotorowe[3]

[edytuj | edytuj kod]
Tor metrowy, Uganda Railway pod Mombasą w Kenii
Tor trójszynowy umożliwiający jazdę pociągów o rozstawach kół 1067 mm i 1435 mm; koleje Odakyū i Hakone tozan, okolice Jokohamy

Rozstawy średnie

[edytuj | edytuj kod]

Kategoria wyróżniana w państwach, gdzie rozstawy z tego przedziału są podstawowe na sieci krajowej; w Polsce grupę tę włącza się do „torów wąskich”.

Rozstaw normalnotorowy[3]

[edytuj | edytuj kod]
  • 1435 mm (4 stopy ang. 8½ cala) – tzw. „stephensonowski” albo „normalny”[7]: Anglia, kolej Stockton & Darlington Rly. (1825); potem wiele kolei i tramwajów na całym świecie, głównie:
    • Europa (z wyj. Portugalii, Hiszpanii, Irlandii, Finlandii oraz państw byłego ZSRR)
    • Ameryka Północna i Środkowa
    • Chiny
    • Bliski Wschód
    • Peru, Urugwaj

O przyjęciu tego rozstawu jako standardowego zadecydowała zapewne jego popularność w krajach, gdzie kolej rozwinęła się najwcześniej: Wielkiej Brytanii, Niemczech, Francji, północno-wschodnich Stanach Zjednoczonych. Rozstaw normalny jest również zastosowany na większej części polskiej sieci kolejowej.

Melbourne, tory 1600 mm
Great Western Rly., tor „brunelowski”

Rozstawy szerokotorowe[3]

[edytuj | edytuj kod]
  • 1445 mm
  • 1448 mm – tzw. „pensylwański”, USA: typowy dla Pennsylvania RR, w USA; używały go pociągi normalnotorowe; po 1886 stopniowa konwersja na rozstaw normalny
  • 1450 mm – Niemcy: tramwaje w Dreźnie
  • 1458 mm – Niemcy: tramwaje w Lipsku
  • 1473 mm (4 stopy ang. 10 cali) – USA: dawny popularny rozstaw torów w stanach Ohio i New Jersey (lata 30. i 40. XIX wieku), które były zbudowane z szyn drewnianych z żelaznym okuciem powierzchni jezdnej; tzw. Ohio broad gauge
  • 1495 mm – Kanada: tramwaje w Toronto, potem także metro w Toronto
  • 1520 mm – tzw. „rosyjski” (nowy), standardowy dla państw byłego ZSRR oraz Mongolii, zastosowany również w Polsce na linii LHS
  • 1522 mm – Finlandia: metro w Helsinkach[8]
  • 1524 mm (5 stóp ang.) – tzw. „rosyjski” (stary):
    • USA: wiele kolei w stanach południowych w połowie XIX w.; konwersja większości na 1448 mm w 1886
    • Rosja: Николаевская ж.д., przed 1851
    • standardowy w Finlandii, niektóre linie w Estonii
  • 1525 mm – tramwaje w Warszawie[9] (przebudowę torów na prześwit 1435 mm zakończono w roku 1950)[10]
  • 1575 mm – Irlandia: Dublin & Drogheda Rly., rozstaw pierwotny
  • 1581 mm (5 stóp ang. 2¼ cala) – USA: tzw. „pensylwański rozstaw tramwajowy”, obecnie tramwaje w Filadelfii i Pittsburgu
  • 1588 mm – USA: tramwaje w Nowym Orleanie
  • 1600 mm (5¼ stopy ang.) – tzw. „irlandzki”:
    • Irlandia: wprowadzony zaleceniem z 1845
    • Australia, Wiktoria: kolej Melbourne & Hobson’s Bay Rly., 1854; obecnie – większość sieci kolejowej stanu Wiktoria
    • Brazylia: São Paulo Railway, 1867; obecnie około połowy sieci kolejowej z Brazylii
  • 1638 mm – tramwaje w Baltimore
  • 1664 mm (5 stóp portugalskich) – pierwotny rozstaw kolei portugalskich
  • 1668 mm – wspólny rozstaw „iberyjski”, obowiązujący standard sieci kolejowych Hiszpanii i Portugalii
  • 1672 mm (6 stóp katalońskich) – kolej Barcelona – Mataró, Katalonia, 1848; pierwotnie podstawowy na sieci hiszpańskiej
  • 1676 mm (5½ stopy ang.) – tzw. „brytyjski rozstaw kolonialny”:
    • Kanada: Champlain & St. Lawrence RR, 1836; później podstawowy w Kanadzie do 1870; następnie przejście na tor normalny dla integracji z kolejami USA
    • Indie: Great Indian Peninsular Rly. linia Bombaj – Thana, 1853; tzw. broad gauge
    • rozstaw standardowy w Indiach, Pakistanie, Bangladeszu i Sri Lance
    • Argentyna: kolej Parque – Floresta, 1857 (tzw. „trocha ancha”), obecnie rozstaw dominujący w Argentynie i Chile
    • USA, San Francisco: kolej BART, od 1972
  • 1800 mm – Niemcy (Turyngia): kolej linowo-terenowa Oberweißbacher Bergbahn[11]
  • 1825 mm – Rosja: kolej Царскосельская ж.д., tor pierwotny, 1836
  • 1880 mm
    • Tajwan: Tajpej – „brązowa” linia metra
    • Irlandia: Ulster Rly., rozstaw pierwotny
  • 1945 mm – Holandia: kolej HSM, 1839–1866
  • 2000 mm – Szkocja: kolejka górska CairnGorm
  • 2140 mm – tzw. Brunel gauge, Anglia: kolej Great Western Rly., 1838–1892
  • 2743 mm (9 stóp ang.) – Japonia: kolejka górska Kyoto
  • 3000 mm (także 4000 mm i 6500 mm) – tak zwana Breitspurbahn – kolej planowana w czasach III Rzeszy

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Szerokość toru. W: Leksykon Terminów Kolejowych. Warszawa: KOW sp. z o.o., 2011, s. 370. ISBN 978-83-933737-0-3. [dostęp 2015-11-08].
  2. ↑ Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1299/2014 z dnia 18 listopada 2014 r. dotyczące technicznych specyfikacji interoperacyjności podsystemu „Infrastruktura” systemu kolei w Unii Europejskiej (CELEX: 32014R1299).
  3. ↑ a b c Sylwia Charciarek, Bartłomiej Foltyn: Drogi kolejowe. [dostęp 2010-12-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-25)].
  4. ↑ Mike Stutz: Denver Rails - The Railroads of Denver and the West. [dostęp 2024-02-04]. (ang.).
  5. ↑ Sanitarki na wąskim torze. rynek-kolejowy.pl, 2023-12-21. [dostęp 2024-01-04]. (pol.).
  6. ↑ Michał Szymajda: Stadler, jako pierwszy na świecie, dostarczy wagony automatycznej kolei zębatej. transport-publiczny.pl, 2022-09-29. [dostęp 2022-09-30]. (pol.).
  7. ↑ W Argentynie rozstaw normalny określa się jako „trocha media” („średni”).
  8. ↑ Rata ja metrovarikko. kaupunkiliikenne.fi, 2024. [dostęp 2024-04-07]. (fiń.).
  9. ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne 1908–1998. Tom II. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 3. ISBN 83-907574-00.
  10. ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne 1908–1998. Tom I. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 31. ISBN 83-907574-00.
  11. ↑ Funktionsweise der Oberweißbacher Bergbahn. [dostęp 2024-02-04]. (niem.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rozstaw_szyn&oldid=73451124”